Onderzoekers hebben vrij duidelijk vastgesteld dat het risico op een hartaanval of hartstilstand tijdens hardlopen klein is, maar niet nihil. Bij marathons ligt het aantal gevallen op ongeveer 1 op de 100.000 deelnemers. Bij sporters ouder dan 35 jaar neemt het risico toe, vooral als er sprake is van kransslagaderverkalking, hoge bloeddruk, hoog cholesterol, roken of een belaste familiegeschiedenis.
Mannen lopen over het algemeen vaker risico dan vrouwen. Bij onderzoek van AV Triathlon bleek dat ongelukken tijdens het sporten het meest voorkomen bij deelnemers boven de 50; bij jongere hardlopers komt een plotselinge hartstilstand zelden voor. Onderzoeken tonen ook dat intensief sporten boven gemiddeld niveau kan samenhangen met meer kransslagaderverkalking, zeker bij mannen boven de 50. Dat hoeft niet te betekenen dat er direct een hartaanval optreedt, maar het verhoogt wel de kans op problemen.
Een hartaanval tijdens een hardloopevenement komt meestal niet uit het niets. Vaak ligt een onderliggende aandoening ten grondslag. Bij hardlopers onder de 35 jaar gaat het vaak om aangeboren afwijkingen zoals hartspierziekten of hartritmestoornissen. Voor deelnemers boven de 35 blijkt vaak kransslagaderverkalking of vernauwde bloedvaten de hoofdoorzaak.
Ook speelt de intensiteit van de inspanning een rol. Zeer intensief trainen verhoogt de belasting van hart en vaten, vooral wanneer herstelmomenten, voeding, slaap of rust onvoldoende zijn. Onderzoek laat zien dat intensieve sporters van middelbare leeftijd meer verkalking hebben in hun kransslagaders dan sporters die het rustiger aan doen. De plaque (de aanslag in de vaten) is vaak verkalkt van samenstelling, wat minder snel tot acute problemen leidt dan gemengde of vethoudende plaque, maar blijft een risicofactor.
Je lichaam geeft vaak signalen voordat er iets ernstigs gebeurt. Pijn op de borst, vooral bij inspanning of net erna, is er één. Kortademigheid die je normaal niet hebt, zwakte, duizeligheid of het gevoel flauw te vallen zijn belangrijke tekenen. Ook hartkloppingen die niet in verhouding lijken tot de inspanning kunnen iets betekenen.
Als je merkt dat je het tempo niet meer aankunt dat normaal gesproken niet zo zwaar is, of dat je recovery na inspanning veel langer duurt dan gewend, kan dat wijzen op hartklachten. Vaak wordt dit onderschat of toegeschreven aan je training of conditie, terwijl het seriouser zou kunnen zijn.
Organisatoren en deelnemers kunnen verschillende stappen nemen om het risico te verkleinen. Een basis is dat deelnemende hardlopers zich bewust zijn van eigen risico’s: leeftijd, medische voorgeschiedenis, familiegeschiedenis. Wie klachten ervaart: dokter raadplegen, mogelijk een sportmedische keuring ondergaan.
Tijdens evenementen kan aanwezigheid van AED huren of beschikbaarheid van AED’s van groot belang zijn. Directe reanimatie verhoogt de overlevingskans aanzienlijk als iemand hartfalen krijgt. Organisaties kunnen overwegen om locaties in kaart te brengen waar een AED staat, of tijdelijk een AED huren voor het evenement. Daarnaast helpt het wanneer vrijwillige helpers of toeschouwers getraind zijn in reanimatie. De combinatie van AED én snel handelen bepaalt vaak het verschil tussen overleven en overlijden.
Ook belangrijk is training op verantwoorde wijze: rustdagen, goede warming-up en cooling-down, voldoende hydratatie, vermijden van inspanning bij extreme hitte of als je ziek bent. Voor recreanten kan het verstandig zijn de trainingsintensiteit geleidelijk op te bouwen.
Er is nog onduidelijkheid over wanneer intense sportbelasting echt schadelijk wordt. De mate van kransslagaderverkalking bij zeer intensieve sporters is een recente ontdekking, maar wat de praktische gevolgen daarvan zijn op lange termijn staat nog steeds ter discussie. Ook is niet helder hoe effectief algemene screening van gezonde sporters is. Studies laten zien dat veel afwijkingen niet worden opgespoord, of dat screening leidt tot onnodige angst of overbehandeling. Wanneer wel screeningsinstrumenten gebruikt worden, zoals ECG’s, gesprek over familiegeschiedenis of beeldvormingsonderzoek, moet zorgvuldig worden omgegaan met de balans tussen baten en lasten.
Luister naar je lichaam. Als je merkt dat iets verandert in je ademhaling, je hartslag of je conditie, stop ermee en zoek hulp. Bewustwording helpt; een plotselinge pijn in de borst is geen vervelende bijwerking, maar mogelijk alarmsignaal. Informeer bij de organisatie of ze een medische staf hebben, waar de AED staat. Als het mogelijk is om als deelnemer of vrijwilliger een reanimatiecursus te volgen, biedt dat perspectief: je kunt echt verschil maken.
Hoewel veel factoren buiten jouw invloed liggen, kun je door zelf gezond te leven (goede voeding, niet roken, zorgen dat je bloeddruk en cholesterol op orde zijn) je risico verlagen. Hardlopen op zich geeft gezondheidsvoordelen, ook voor hart en bloedvaten, zolang je verstandig te werk gaat.
Een hardliefhebber kan genieten van wat spanning, van kilometers lopen en van doelstellingen stellen. Tegelijk is het goed te weten dat hartveiligheid geen luxe is. Zorg dat evenementen werken met medische protocollen. Dat een organisatie nagaat of er voldoende ruimte is voor EHBO, duidelijkheid over de route, bereikbaarheid voor hulpdiensten. Gebruik van een AED huren waar nodig kan belangrijk zijn om eerste minuten bruggen te slaan totdat professionele hulp aanwezig is.
Bij deelname aan hardloopevenementen hoort respect voor je eigen lichaam. Als je je alert opstelt, signalen tijdig herkent, medische en preventieve maatregelen inzet, dan vergroot je je kans om zonder gezondheidsproblemen over de finish te komen. Uiteindelijk wil je lopen met plezier, niet met risico’s op de loer.
